Christus aan het kruis door Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606/1607 – 1669), bekend als “Rembrandt”.
Christus aan het kruis van Rembrandt is een olieverfschilderij op een houten paneel van 100 bij 73 cm, voltooid in 1631. Rembrandt was toen vijfentwintig jaar oud.
REMBRANDT IN ZIJN TIJD
Nadat hij enige bekendheid had verworven als schilder, ontving hij talloze portretopdrachten en verliet hij Leiden om zich in Amsterdam te vestigen. De stad bekeerde zich in 1578 tot de Reformatie, kort vóór de oprichting van de Republiek der Verenigde Provinciën in 1579. In de 1633e eeuw gaven kunstenaars in een protestantse context de voorkeur aan seculiere taferelen. Er blijft echter tolerantie bestaan ten opzichte van de katholieke eredienst, en veel kunstenaars blijven Christus vertegenwoordigen, in werken die bedoeld zijn voor kerken, maar ook voor privédevotie. De omstandigheden van de opdracht van Christus aan het kruis, evenals de sponsor, zijn onbekend. Het formaat van het schilderij suggereert echter dat het een schilderij is van persoonlijke toewijding, geschilderd om van dichtbij te zien. Het werk is te vergelijken met de serie van zeven schilderijen met als thema de Passie, die Rembrandt tussen 1639 en XNUMX maakte voor Prins Frederik Hendrik van Oranje Nassau. Zes van hen worden nu bewaard in de Pinakothek in München.
HET WERK
Op dit schilderij steekt het lichaam van Christus af tegen een donker landschap. Bovenaan het kruis is een inscriptie in het Grieks, Latijn en Hebreeuws gespijkerd: “Jezus van Nazareth, koning van de Joden”, verwijzend naar de tekst die Pontius Pilatus op het kruis had geplaatst (Johannes 19, 19). Het met doornen gekroonde hoofd van Christus leunt op zijn schouder (figuur 1). Bloed stroomt uit zijn handen en voeten, aan het kruis genageld. Met gefronste wenkbrauwen, gefronste wenkbrauwen, open mond en een gezicht vertrokken van pijn, lijdt Christus pijn: “Vanaf het zesde uur (d.w.z. middag) viel er duisternis over de hele aarde tot het negende uur. Omstreeks het negende uur riep Jezus met luide stem: Eli, Eli, lema sabactani? wat betekent: mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten? » (Mattheüs 27, 45-46). Op dit moment van lijden en isolement baadt het lichaam van Christus niettemin in licht, als een evocatie van de komende opstanding.
DE VERTEGENWOORDIGING VAN CHRISTUS IN DE XNUMXE EEUW
Ten tijde van Rembrandt was het meest voorkomende beeld van Christus nog steeds dat van Byzantijnse iconen, dat van een man met fijne gelaatstrekken, een lange neus en dunne lippen. Wanneer Christus aan het kruis wordt afgebeeld, blijft hij glorieus en onbewogen tegenover de dood, zoals Christus aan het kruis van Jan Lievens, wiens atelier Rembrandt deelde in Leiden, dat eveneens in 1631 werd geschilderd (figuur 2). Twintig jaar eerder had Rubens een kruisafneming gemaakt die verschilde van deze traditionele iconografie (figuur 3). Rubens' Christus roept met zijn gespierde lichaam het ideaal van de helden uit de Oudheid op. Rembrandts Christus vertoont op zijn beurt geen enkele gelijkenis met traditionele voorstellingen, noch met het eeuwenoude ideaal van Rubens. In de woorden van Blaise Ducos, curator van het Louvre, is dit een ware ‘iconografische revolutie’: Rembrandt beeldt een ziekelijk, ellendig wezen af met een gekweld gezicht. Christus aan het kruis doet denken aan de expressiestudies die Rembrandt uitvoerde, vooral in de gravure (figuur 4). Christus is dus niet langer een archetype, maar een individu, een man wiens lijden de empathie van de toeschouwer moet opwekken. Rembrandt benadrukt de menselijke natuur van Christus, in plaats van zijn goddelijkheid. De kunstenaar zal Christus in 1653 opnieuw aan het kruis voorstellen in een beroemde gravure, De Drie Kruisen (figuur 5), een werk van grote dramatische intensiteit, waarbij de toeschouwer dit keer op afstand wordt gehouden, gescheiden van de lichtgevende figuur van Christus door de opwinding van de menigte.
DE AANKOMST VAN HET SCHILDERIJ IN MAS D’AGENAIS
In 1703 behoorde het werk toe aan Catharina Elisabeth Bode, weduwe van Valerius Röver in Delft, omdat uit een in dat jaar opgemaakte inventaris van haar bezittingen een “Rembrandt Christus aan het kruis” stond. Op een veiling in 1781 in Brugge wordt vervolgens melding gemaakt van een werk uit de collectie van Marie-Alexandrine de Fraula, weduwe van Philippe de Schietere, voorstellende “Jezus Christus aan het kruis… geschilderd in het jaar 1631, door Rembrandt” . Deze twee referenties geven aan dat de auteur en de datum van uitvoering van het schilderij bekend zijn. In 1804 verwierf Xavier Duffour, kapitein van de keizerlijke legers, oorspronkelijk afkomstig uit Mas d'Agenais, het schilderij in Duinkerken; het jaar daarop schonk hij het aan de parochie. Het schilderij werd in de inventaris van 1905 op 6 juni 1918 geclassificeerd als Historisch Monument. In 1959 onthulde een restauratie door het laboratorium van de Rijksmusea dankzij een röntgenfoto de handtekening van Rembrandt onder de voeten van het schilderij.
Christus: RHL 1631 (voor Rembrandt Harmenszoon uit Leiden). Dit suggereert dat de handtekening ooit om onbekende reden verborgen is geweest.
DE TECHNISCHE ASPECTEN VAN DE TAFEL
Het schilderij werd in 2011 bestudeerd door Isabelle Leegenhoek, in de restauratieateliers van het Centrum voor Onderzoek en Restauratie van de Musea van Frankrijk, om te worden tentoongesteld in het Louvre Museum tijdens de tentoonstelling “Rembrandt en de figuur van Christus” (april 2011). juli 2011). Uit analyses uit 2011 blijkt dat het schilderij waarschijnlijk geen olieverf op doek op hout is, zoals eerder werd aangenomen, maar een werk op hout dat in de 2021e eeuw op een nieuw paneel zou zijn overgebracht. De restaurateur onthult zo het zeer fijne weefsel van het transpositiegaas en de preparatie van het werk, kenmerkend voor Rembrandts preparaten op hout, en niet op doek. Omdat het schilderij erg kwetsbaar is, kon in 70 alleen worden schoongemaakt. In 95 werd ter gelegenheid van de restauratie van de collegiale kerk een nieuwe presentatie ontworpen om de conservering, de veiligheid en de presentatie ervan te verbeteren. Om een verandering in de klimatologische omstandigheden waaraan het schilderij sinds de 5e eeuw gewend is te voorkomen, is het raam voorzien van natuurlijke ventilatie, die de evolutie van het klimaat in de collegiale kerk zal volgen: een relatieve vochtigheid tussen 20 en XNUMX% en variaties in temperatuur: temperatuur van XNUMX tot XNUMX° afhankelijk van de seizoenen.
DRAC Nouvelle-Aquitaine 2022
Rondleidingen door Mas d'Agenais
De collegiale kerk van Saint Vincent du Mas-d'Agenais en zijn juweel
